Gras-kruiden: waarom zou je het doen? En waarom niet?

‘Een koe is een koe, een plant is een plant, koeien liegen nooit en Kruidenrijk grasland is een mengteelt. Dit betekent dat je altijd concessies doet. Je doet altijd iets goed en tegelijk iets fout. Dit zijn uitspraken die Mark de Beer regelmatig herhaalt richting zijn publiek op een perceel kruidenrijk grasland in Schoonloo. Mark is graslandexpert bij Groeikracht en deelt zijn kennis met een publiek bestaande uit Drentse melkveehouders en Terra studenten.

19 oktober 2023 Schoonloo

Kruidenrijk gras is een mengteelt

De Drentse zandbodem is van nature arm, dus minder stikstof leverend vermogen en een lager organische stof gehalte. Op deze bodems mag je juist het meest verwachten van kruiden en klavers. Hoe zit dat? Elke plant zit op dezelfde manier in elkaar. Planten nemen stikstof op uit de bodem en zetten dat om in eiwit. De verhouding waarin planten de elementen kali, zwavel en fosfaat kunnen opnemen is voor alle planten en dus ook voor grassen ongeveer gelijk. Een uitzondering daarop wordt gevormd door vlinderbloemigen, die binden stikstof uit de lucht en voor vlinderbloemigen zijn kali, fosfaat en zwavel vanuit de bodem extra belangrijk. Daarom geldt gras-kruiden als een mengteelt. Voor de ene plant doe je het goed en tegelijk voor de ander niet. Dat geldt voor bemesting maar ook voor het maaibeleid.

Hoe krijg je de elementen bij de plant? Via kunstmest of via organische mest. Dan komt de magie van mest om de hoek. Nutriëntenopname door de plant is het effect van allerlei elementen uit de mest en de bodem. Waarbij de bodem altijd eerst aan zichzelf denkt, het bodemleven breekt organische stof af naar humus en daarnaast is er de snellere omzetting van nutriënten uit de mest. Door mineralisatie komen later in het seizoen nutriënten vrij uit humus. Aanvulling van organische stof in de bodem vindt gedurende het groeiseizoen ook plaats door gewasresten en het wortelpakket.

Koeien liegen niet

Uit onderzoek van WUR naar vers grasanalyses blijkt dat de voederwaarde van volledig gras, gras-klaver (minimaal 20%) en gras-kruidenmengsels heel dicht bij elkaar zit. Toch krijgen kruidenrijke kuilen vaak lagere voederwaarden. De ijklijnen op basis van NIR geven een onderschatting en ook het ruw as gehalte ligt gemiddeld hoger dan bij volledig gras. Ruw as heeft in VEM berekeningen een negatieve correlatie. Hoe meer ruw as hoe lager het VEM. Ruw as is grond of zand in de kuil, maar ook het aandeel anorganische mineralen. Kruiden wortelen dieper en nemen meer van die mineralen op in de gehele plant. Koeien krijgen in verhouding meer mineralen binnen dan bij volledig gras.

“Koeien kunnen geen analyse lezen en ze liegen nooit. Dus zij vertellen wel wat de voederwaarde en smakelijkheid van kruidenrijk grasland in de praktijk is”, aldus De Beer.  Over de smakelijkheid valt veel te zeggen. Gras kan in natte omstandigheden gevoeliger zijn voor de schimmel kroonroest, dit heeft onder andere te maken met de N voorziening. Vlinderbloemigen regelen de N zelf en hebben daardoor ook zelden last van kroonroest. Koeien hebben een hekel aan kroonroest en natte stinkende lucht.

Maaibeheer bij grasland is overzichtelijk: gras verbouw je voor de koeien en elke 4 weken maaien. Bij kruiden heeft een kort maai interval effect op de samenstelling van de kruiden. De daglengte bepaalt de bloeiperiode, maar omdat kruiden een mengteelt is, is dat niet allemaal tegelijk. De bloei is een opmaat voor de samenstelling van volgend jaar door het zichzelf uitzaaien en in standhouden. Dit laten bloeien geldt voor blijvend grasland. Dus de ene soort redt zich prima met een maairegime op 4 weken en de andere kruiden gedijen beter bij een 6-weeks systeem.

Bij grondruil in samenwerking met een akkerbouwer maak je andere keuzes. Dan blijft een perceel hooguit 4 jaar tijdelijk kruidenrijk gras. Een volgend perceel wordt dan ingezaaid met een nieuw mengsel. Omdat de bodem en de kruiden bij inzaai opnieuw een balans moeten vinden en de nalevering van o.a. N zich nog moet vormen, is de bemestingsbehoefte in het eerste jaar groter dan in de volgende jaren. Vergelijkbaar met een dieselmotor; eerst voorgloeien en daarna loopt die heel lang door.

Opletten bij inkuilen

Het inkuilproces verloopt bij gras-kruiden iets anders. Bij nattere kuilen moet je ook bij gras-kruiden een toevoegmiddel inzetten die melkzuur en azijnzuur vormt omdat er meer risico is op de vorming van ammoniak en boterzuur. Bij het relatief droog inkuilen zorgen de stengels van de kruiden ervoor dat de lucht lastig uit de kuil wordt geduwd bij het aanrijden. Deze zuurstofintreding zorgt ervoor dat de conservering traag op gang komt en dat de kuilen ook veel broeigevoeliger zijn bij het voeren.

De ervaringen uit het publiek met gras-klaver of gras-kruiden lopen uiteen: na droogte komt het gewas sneller terug, de koeien vinden het smakelijk en mogen er graag lopen, maar ook de lastige kanten zoals onkruiddruk en de beheersing van het aandeel kruiden en klavers t.o.v. de grassen zorgen ervoor dat de meningen over kruidenrijk gras sterk verschillen.

Deze bijeenkomst was vooral bedoeld om alle aspecten rond de teelt, bemesting, maaien, inkuilen en droogtetolerantie voor het voetlicht te brengen zodat iedereen er voor zichzelf nog eens over na kan denken. Want grasklaver-kruiden, waarom zou je het doen? En ook: waarom zou je het laten?

Tekst en foto's: Geertje Enting en Mark de Beer

Transitie landbouw & Proeftuin NIL Drentsche Aa

Deze veldbijeenkomst is onderdeel van het project Transitie landbouw & Proeftuin NIL Drentsche Aa. Het doel van dit project is om boeren kennis te laten maken met maatregelen die de biodiversiteit van het bodemleven en de flora en fauna op het veld bevorderen, door een andere dan een gebruikelijke invulling van het bouwplan en de teeltwijze op akkers en grasland. Ontdek hier meer over dit project.